SKENDERBEU MIDIS SHQIPTAREVE NE TORONTO

Eshtë një rast unikal në gjithë botën që Hymni Kombëtar njësohet me “Hymnin e Flamurit” sepse me atë flamur lidhen shume sakrifica, shumë gjak i derdhur për liri e pavarësi, për atdhe. Ky flamur vjen sot tek ne nga epoka e Skënderbeut, vjen ahere kur europianët nuk e dinin se ekzistonte kontinenti amerikan. Por ne kishim në krye një prijës, një hero që Perëndimi e adhuronte sepse kishte krijuar një mur të pathyeshëm ndaj pushtimit osman. Përpara, në krye të çdo beteje ishte flamuri kuq e zi me shqiponjën dykrenore. Pikërisht Flamurin e Skënderbeut që ne e trashëgojmë sot e na bën krenarë kudo që ndodhemi. Hymni I Flamurit dhe Hymni Kombëtar, janë një.
Libri më i ri i gazetari dhe skenaristit Virgjil Kule na bëri edhe një herë së bashku, ne emigrantëve shqiptarë në sallën “Kaboto” në Toronto. Midis nesh është edhe autori. Kanadaja është treguar e vëmendëshme ndaj përzgjedhjes dhe pranimit të emigrantëve të huaj, sidomos atyre shqiptarë, pjesa më e madhe e të cilëve janë intelektualë të mirëfilltë. Ja ku bie në sy , ulur në podium, më i moshuari, profesor Kristian Bukuroshi, ai që hodhi bazat e informatikës në Universitetin e Tiranës, por nuk mungojnë artistë, top modele, muzikantë, piktorë, shkrimtarë dhe gazetarë, disa ish kolegë të autorit. Një dorë nikoqire është kujdesur për dekorin, podiumin, këndin e publikimit të librave, projeksionin, muzikën, posterat, fjalimet e deri fotografitë e autorit. E hymni vazhdon:
Se Zoti vet e tha me gojë,
Që kombe shuhen përmbi dhé,
Po Shqipëria do të rrojë,
Për të, për të luftojmë ne.
Kur i erdhi radha kësaj strofe për ta kënduar, ndjeva se adrenalina ime u rrit, ktheva kryet anash për të parë se çfarë bëhej me të tjerët, por disa ndjeheshin edhe më likësht, lotonin. Me cep të syrit pashë një grua të moshuar që mbahej pas karriges, tek kjo strofë ajo mori drejtqëndrim, por lotët nuk i ndali dot.
Jeta ka treguar se shumë kombe kanë hyrë e dalë në histori, pastaj kanë heshtur, janë shuar, por Shqipëria e vogël, me kurbën e saj, gjuhën dhe kulturën e veçantë, ka mbijetuar. Eshtë kjo arësyeja që autori Virgjil Kule nderohet në Toronto me kaq shumë respekt për veprën e tij “Gjergj Kastrioti Skenderbeu, kryqtari i fundit”.
Presidentja e Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro- Kanadeze, Dr. Ruki Kondaj, nisur nga libri historik i zotit Virgjil, vuri në dukje se Skënderbeu zotëronte qetësinë për t’i pranuar gjërat që nuk i ndryshonte dot, kurajon për t’i ndyshuar gjërat që mund t’i ndyshonte dhe mbi të gjitha për të bërë dallimin midis tyre. Autori rieksploron në gjerësi e në thellësi në fondin e madh të Skënderbeut. Autori sjell ngjarjen në një radhitje kronologjike tepër strikte duke filluar nga 1444 e deri në trokitjen e vitit të ri 1468, tha midis të tjerave ajo.
Rrëfimi i autorit mbështet materjalin në kapituj për çdo vit të drejtimit 25 vjeçar të Skënderbeut duke formësuar një konstruksion rezistent. Ky konstruksion nuk lejon asnjë defekt, apo gjymtime, apo shmangie, as radhitje arbitrare jashtë kontekstit të rrethanave ku është prodhuar. Nuk lejon kompromise me faktet historike, por të krijon hapësirën e nevojshme për të llogjikuar ftohët mbi arësyet e veprimeve të heroit në rrethana të caktuara dhe përfundimisht për të dalluar qartë strategjitë e tij afatgjata dhe taktikat afatshkurtëra, etj. – vuri në dukje ajo.
Vlerësimet për librin nuk munguan as nga Prof. Kristian Bukuroshi, shkrimtari Kristaq Turtulli, piktori Bujar Aslani, prof. Jani Papadhimitri, gazetari dhe skenaristi Avdulla Kenaçi, etj. , ndërsa regjisori me origjinë nga Kosova, Xhemi Agaj, lexoi një përshëndetje të dërguar me mesazh nga nga prof. Nustret Pllana prej Kosove. Mesazhe kishin dërguar edhe miq kanadezë të autorit.
Ajo që ra më shumë në sy në këtë event, ishte organizimi dhe pjesëmarrja e të rinjve në mënyrë aktive. (Meritë e stafit organizues me në krye dr. Ruki Kondaj). E theksoj këtë sepse shpesh të rinjtë, sidomos ata të lindur këtu, shmangen nga takimet e bashkëatdhetarëve të tyre. Kështu, kandidate për Miss Univers – Canada 2014, Zerina Derveni, edhe pse atë mbrëmje duhet të udhëtonte për New York, jo vetëm mori pjesë në takim, por edhe përshëndeti me një diskutim të ngrohët në anglisht. Miss teanage GTA 2014, Odeta Kasa, ishte krejt origjinale në fjalën e saj të cilën e ka postuar edhe në FB. Ndërsa studentja Uarda Këllezi në fjalën e saj plot emocion vuri në dukje se rrëfimi për jetën e Skënderbeut është krenari për gjithë të rinjtë shqiptarë kudo në botë të cilët kanë me çfarë të lëvdohen nga historia e kombit shqiptar. Arbërorët, siç del në librin historik të zotit Virgjil, ishin një perde e hekurt ndaj pushtimit osman duke i kthyer malet në kështjella të rezistencës nën udhëheqjen e të lavdishmit Skënderbe që trashëgonte virtytet e Aleksandrit të Maqedonisë, tha midis të tjerave ajo.
Ish folësja e Televizionit të parë shqiptar, Antigoni Papastathi, jo vetëm lexoi pasazhe nga vepra historike, por edhe solli kujtimet e saj kur punonte në RTSH duke vlerësuar tolerancën e zotit Virgjil Kule, si drejtues, në ato kushte të vështira të krijimtarisë.
Gjatë këtij eventi, nuk munguan të marrin pjesë edhe autoritetet e kishave shqiptare si episkop Ilia Katre dhe Don Xhiovani Kokona, por nuk u pa ndonjë nga përfaqësuesit e fesë islame.
Vetë autori në fjalën e tij, pasi falenderoi Shoqatën dhe në veçanti drejuesen, dr. Ruki Kondaj, vuri në dukje se fillimisht u nis nga dëshira për të realizuar një film dokumentar për Skënderbeun, por duke studjuar dokumentet dhe arkivat, vuri re se kishte mjaft fakte dhe analiza të pathëna të cilat vetëm nëpërmjet një libri mund të shtjelloheshin gjerësisht.
Qëllimi im, tha ai, ka qenë që lexuesi jo vetëm “të dijë që” ndodhi kështu e ashtu, por edhe “të dijë pse dhe si” ka ndodhur kështu e ashtu. Duke u futur thellë në “pse-të” dhe “si-të” (fakte + arsyetim), lexuesi sigurisht që nuk mund të ndjehet i ngopur vetëm me analizat e mia. Tek ai është vënë në veprim mekanizmi i vet analitik dhe është absurde që autori i një libri të mendojë të mbajë nën kontroll mekanizmat analitikë të lexuesve të vet. Ai duhet të kënaqet vetëm me faktin që ka mundur t’i ngacmojë ato.
Unë jam nisur nga vetë burimi kryesor historik, Barleti. Megjithëse nuk para jep data, ai i ka dhënë biografisë një karakter kronologjik, madje të ndarë në disa libra. Edhe “Kryqtari i fundit” ka brenda rreth 25 libra të tillë, ku, secili vit është një kapitull më vete. Kuptohet qartë vështirësia e kësaj pune. I kam qëmtuar dokumentet një më një duke i radhitur sipas kohës kur janë prodhuar. Por jo vetëm kaq. Kjo rradhitje dhe analiza e kufizuar vit pas viti vetëm mbi segmente vjetore dokumentesh, kanë mundur të më japin një dinamikë të re të veprimtarisë së Skënderbeut, e cila shpesh ngacmon për trajtime tematike të reja, shpesh të ndryshme nga ato tradicionalet. Ja disa prej tyre: Si e kaloi Skënderbeu krizën e gjithpërfaqësimit kombëtar e ndërkombëtar? Si e ndërkombëtarizoi problemin e mbrojtjes së Krujës? Çfarë raportesh kishte me Krujën? Si i vendosi lidhjet me kryqëzatën? Si mundi të dalë si palë arbërore në aspektin juridik? Pse ndërtoi raporte vasaliteti me mbretërinë aragoneze? Për çfarë arsyesh ndërmori fushatë luftarake në Italinë e Jugut? Çfarë fitoi prej saj? Pse mund të quhet mjeshtër i diplomacisë së shfrytëzimit të konflikteve? Mbi ç’baza juridike bëri paqe me Portën e Lartë? Cilat ishin tiparet e marrëdhënieve me Papët, etj. Në libër trajtohen kryesisht zonat e mbetura gri midis ngjarjeve kryesore, mënyra se si mbruhen ngjarjet, roli i Skënderbeut në to, roli i faktorëve dhe aktorëve të tjerë dhe bashkëveprimi i tyre në shkallë lokale rajonale e globale. Jam përpjekur të jap logjikën e procesit historik duke ngritur ndërkohë disa teza të paartikuluara me parë që dalin nga vetë studimi i dokumenteve sipas një metodologjie të caktuar.
Stili dhe metoda janë ndryshe. Të shkruash histori mbi bazën e radhitjes lineare të ngjarjeve dhe dëshmive të kohës është një gjë, kurse të shkruash historinë duke shpjeguar pse-të e këtyre ngjarjeve është një gjë tjetër. Të marrim aspektin e luftës kundër osmanëve: Skënderbeu nuk i luftoi ata për hir të të bërit luftë se për shkak të ndonjë urrejtjeje patologjike. Ai u radhit kundër tyre me dëshirën dhe objektivin që Arbëria të bënte një kërcim spektakolar në histori e të mos humbiste në anonimitetin e rajave të Rumelisë. Sa ishte gjallë, ai ia arriti qëllimit me sukses të plotë duke përballuar goditje të fuqishme të makinës ushtarake osmane. Por ai krijoi kushtet që edhe pas vdekjes së tij Arbëria të vazhdonte ekzistencën e saj derisa erdhi shkulmi i pandalshëm osman, të cilit nuk i rezistoi dot as Venediku. Duke u nisur nga ky aspekt, jo rrallë heroizimi i Skënderbeut është bërë në mënyrë të mangët, duke u bazuar kryesisht vetëm në konfrontimin e tij me osmanët. Kjo s’është e drejtë. Lufta kundër Perandorisë Osmane, ndonëse zë një vend të rëndësishëm, nuk është e mjaftueshme për të ezauruar rolin historik të Skënderbeut. Nuk duhet ta shohim atë të ngurtësuar në një front të vetëm. Madje kjo nuk qëndron as nga pikëpamja thjesht ushtarake. Skënderbeu luftoi me sukses edhe kundër Venedikut më 1448, edhe kundër koalicionit të forcave anzhuine në Itali më 1462, ashtu sikundër ndonjëherë e shohim edhe në luftë kundër Dukagjinëve. Aq më shumë mund të theksohet kjo në aspektin diplomatik ku ai pati më shumë telashe me “të vetët” se sa me Perandorinë Osmane. Në këtë libër Skënderbeu nuk shikohet asnjëherë i vetmuar, i izoluar dhe i margjinalizuar. Ai është kurdoherë në qendër të ngjarjeve, i angazhuar në plane lokale e rajonale. Ai bëhet faktor shumë i rëndësishëm, të cilin gjithsecili përpiqet ta tërheqë në anën e tij. Nga një ish ofiqar ikanak i Perandorisë Osmane ai shndërrohet në palë juridike arbërore, së cilës kjo Perandori i bën oferta për paqe mbi baza nga më të të privilegjuarat e kohës. Libri përshkruan një epope marramendëse të arritjeve të Skënderbeut në fushën juridike dhe në përfaqësimin e tij ndërkombëtar diplomatik. Është një thriller i vërtetë, por ama një thriller i dokumentuar plotësisht, tha ai midis të tjeravave duke iu përgjigjur pyetjeve të pranishmëve në sallë.

Figura e Skënderbeut ka tërhequr shumë albanologë, historianë, shkrimtarë romantikë, studius shqiptarë e të huaj, etj. Deri tani janë shkruar rreth 600 vepra, disa edhe dashakeqëse duke e minimizuar rolin e tij. Skënderbeu, si një nga figurat më të mëdha të kombit shqiptar, është bërë një subjekt i gjithfarë gjinive letrare, i monografive serioze, i historive lokale dhe kombëtare dhe i miteve e legjendave popullore.
Pikërisht për këto arësye, shkrimi i një biografie apo studimi të ri për të në formën e një monografie , është një guxim i madh që kërkon dituri, pasion dhe vullnet për të hyrë në skutat e arkivave, historisë, diplomacisë, konjukturave të kohës, etj. Nuk janë pak gjashtë shekuj të shkuar, por mbi të gjitha kjo ndërmarrje kërkon seriozitet dhe skrupuluzitet shkencor për të ditur të gjesh të rejat që do të sjellësh. Edhe pse Virgjil Kule provon për herë të parë në këtë fushë, ai ia ka dalë me sukses duke na dhuruar një vepër origjinale historike të shkruar me një stil narrativ, e përtypëshme për çdo shtresë e lexues.

Koncerti që pasoi ishte me të vërtetë befasues nga ngjyrat e kostumeve popullorë dhe vallet që kërcyen artistët e grupit të udhëhequr nga koreografi i njohur Ramazan Këllezi, i cili nuk ishte vetëm moderator i kësaj mbrëmjeje, por në vite ka bërë një punë shumë të mirë duke e ngritur dhe ushtruar këtë grup që nuk mungon në çdo event të shqiptarëve te Kanadasw. Dhe motua:

For the Lord Himself has said,
That nations vanish from the earth,
But Albania shall live on,
Because for her, it is for her that we fight.